Mẫu Đơn Bì

Mẫu đơn bì là vỏ rễ cây mẫu đơn, có vị cay, đắng, tính hàn, không độc. Dược liệu này được xem là loại thuốc quý ở Trung Quốc bởi công dụng đem lại khá cao trong việc điều trị kinh nguyệt không đều, thương hàn, giảm đau, giải độc, những bệnh lý sau sinh đẻ ở phụ nữ,…

1. Tên gọi – Họ

• Tên gọi khác: Đan bì, Đơn bì, Đơn căn, Mẫu đơn căn bì, Lộc cửu, Bách lượng kim,…
• Tên khoa học: Cortex Paeoniae Suffuticosae, Cortex Moutan
• Họ: Thuộc họ Mao Lương (Ranunculaceae)

2. Đặc điểm sinh thái

+ Mô tả:

Mẫu đơn bì là bộ phận vỏ rễ cây mẫu đơn. Cây mẫu đơn được xem là một loại thuốc quý. Mẫu đơn là cây thân gỗ, có tuổi thọ cao, khi trưởng thành cây cao khoảng 1 – 2 mét. Lá cây mẫu đơn chia thành ba lá chét, lá chét giữa lại chia thành ba thùy. Mặt trên lá có màu xanh lục đậm hoặc nhạt tùy theo độ tuổi, mặt dưới có màu trắng nhạt và có lông. Hoa đơn, to, mọc ở đầu cành, có màu tím đỏ hoặc trắng. Rễ cây phát triển thành củ.

+ Phân bố:

Cây thường trồng ở những nơi có nhiều nắng, vị trí cao, khí hậu mát. Cây mẫu đơn thường được thấy nhiều trên đất sườn dốc, lớp đất dày hoặc đất cát pha nhiều màu. Cây mẫu đơn được di thực vào Việt Nam từ khá sớm. Cây được trồng khá nhiều ở các tỉnh phía mắc miền núi nước ta như: Sa Pa, Lào Cai,…

3. Bộ phận dùng, thu hái, chế biến, bảo quản

+ Bộ phận dùng:

Dùng bộ phận vỏ rễ cây mẫu đơn để làm thuốc.

+ Thu hái:

Thu hoạch những cây trên 3 năm tuổi, thu hoạch rễ khoảng tháng 7 – 11, tốt nhất nên thu hoạch vào mùa thu, bởi khi ấy, cây chất lượng và cho năng suất cao.

+ Chế biến:

Những rễ cây mẫu đơn sau khi thu hoạch về, rửa sạch bằng nước để loại bỏ đất, vát, tạp chất, loại bỏ rễ tơ, cạo bỏ lớp vỏ bên ngoài. Dùng dao rạch một đường thẳng theo chiều dọc của rễ, bỏ phần lõi chỉ lấy phần vỏ, cát thành từng đoạn nhỏ từ 15 – 17 cm rồi đem phơi khô hoặc sấy khô.

+ Bảo quản:

Mẫu đơn bì cần được bảo quản ở nhiệt độ phòng, nơi thoáng mát. Cần bảo quản thuốc trong hộp kín hoặc chai thủy tinh bởi vỏ rễ giòn, dễ bị dập nát. Đậy kín bao bì sau mỗi lần sử dụng.

4. Thành phần hóa học

Dùng bộ phận vỏ rễ cây mẫu đơn để làm thuốc, nên được gọi là mẫu đơn bì. Bởi trong bộ phận này có ẩn chứa các chất của dược phẩm như:

• Alcaloid
• Saponin
• Chất thuộc nhóm Anthocyanin
• Sterol
• Acetọphenon
• Tinh dầu

5. Tính vị

• Vị cay, tính hàn (Bản kinh)
• Vị cay, đắng, tính mát (Trung Dược Đại Từ Điển)
• Vị cay, đắng, tính hơi hàn (Đông Dược Học Thiết Yếu)
• Vị cay, chua, tính hàn (Trấn Nam Bản Thảo)
• Vị đắng, hơi hàn, không độc (Biệt Lục)

6. Quy kinh

Mẫu đơn bì được quy vào các kinh sau:

• Kinh Phế (Lôi Công Bào Chích Luận)
• Kinh Tâm, Can và Thận (Trung Dược Đại Từ Điển)
• Kinh Tâm, Can, Thận và Tâm bào (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách)
• Kinh thủ Quyết âm Tâm bào, túc Thiếu âm Thận (Trân Châu Nang)

7. Tác dụng dược lý

+ Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:

Trong y học hiện đại, mẫu đơn bì có tác dụng:

• Tác dụng kháng viêm, kháng khuẩn, trực khuẩn thương hàn, đại tràng, tụ cầu vàng
• Ức chế trực khuẩn bạch hầu
• Giảm đau, giải nhiệt
• An thần, chống co giật, ức chế trung khu thần kinh
• Hạ huyết áp

+ Theo y học cổ truyền:

Trong Đông y, mẫu đơn bì được dùng để làm thuốc, bởi trong dược liệu này có các tính chất của dược phẩm, có tác dụng điều trị các bệnh lý sau:

• Trị nhiệt nhập dinh huyết, sốt về chiều
• Phát ban da
• Rối loạn kinh nguyệt
• Huyết hư
• Đinh nhọt, mụn nhọt
• Trường ung
• Thổ huyết
• Chữa vết thương do bị chấn thương, dao cắt

8. Liều dùng – Cách dùng

Sử dụng 8 – 20 gram mẫu đơn bì cho mỗi lần. Dùng thuốc ở dạng tán thành bột mịn dùng cùng với rượu nóng hoặc sắc cô đặc lấy nước uống. Nên dùng thuốc khi thuốc còn nóng, nếu nguội nên hâm lại thuốc trước khi sử dụng.

9. Bài thuốc

Mẫu đơn bì là vỏ rễ cây mẫu đơn. Vỏ rễ được loại bỏ phần lõi bên trên, dày và rộng, có màu nâu đen, lớp thịt màu trắng, nhiều bột, có mùi thơm. Trong Đông y, mẫu đơn bì được sử dụng khá nhiều trong các bài thuốc. Dưới đây là các bài thuốc sử dụng dược liệu này, bạn đọc có thể tham khảo:

Bài thuốc chữa dịch hoàn xệ xuống, căng lên khiến cử động không được:

Dùng Mẫu đơn bì và Phòng phong với liều lượng bằng nhau, đem hai vị thuốc trên tán thành bột mịn. Mỗi lần sử dụng 8 gram, dùng cùng với rượu ấm.

Bài thuốc chữa viêm ruột thừa cấp, trường ung:

Dùng Mẫu đơn bì, Đông quỳ tử, Mang tiêu , Đào nhân và Đại hoàng với liều lượng bằng nhau, đem sắc lấy nước uống mỗi ngày.

Bài thuốc chữa vùng hạ bộ lở loét, đã hõm một lỗ sâu:

Dùng 4 gram Mẫu đơn bì đem tán thành bột mịn, sắc lấy nước uống mỗi ngày 3 lần.

Bài thuốc giải các loại ngộ độc do ăn thịt thú:

Dùng Mẫu đơn bì tán thành bột mịn, uống mỗi ngày 3 lần (sáng, chiều và tối) mỗi lần uống 4 gram.

Bài thuốc chữa viêm mũi dị ứng:

Dùng 50 ml nước sắc Mẫu đơn bì cho mỗi lần uống.

Bài thuốc chữa đinh nhọt:

Dùng 20 gram Mẫu đơn bì, 8 gram Qua lâu nhân, 40 gram Ý dĩ nhãn và 12 hạt Đào nhân, sắc lấy nước uống trong ngày.

Bài thuốc chữa thương hàn nhiệt độc gây nên mụn nhọt:

Dùng Mẫu đơn bì, Hoàng cầm, Đại hoàng, Sơn chi tử nhân, Ma hoàng, Mộc hương với liều lượng bằng nhau. Sắc thang thuốc trên cùng với nước để lấy nước uống mỗi ngày.

Bài thuốc chữa huyết áp cao, xơ cứng động mạch:

Dùng 10 – 12 gram Mẫu đơn bì, 20 – 40 gram Thạch quyết minh, Kê huyết đằng và Kim ngân mỗi vị 20 gram cùng với Cúc hoa và Bội lan mỗi vị 12 gram. Đem các vị thuốc trên sắc lấy nước uống và sử dụng trong ngày.

Bài thuốc chữa các vết thương do bị chấn thương, té ngã, ứ huyết đau nhức:

Dùng Mẫu đơn bì, Cốt toái bổ, Đương quy, Xích thược, Sinh địa và Tục địa mỗi vị 12 gram, Nhũ hương và Một dược 8 gram cùng với 6 gram Xuyên khung. Đem các vị thuốc trên tán thành bột mịn để sử dụng hoặc sắc cô đặc lấy nước uống.

Bài thuốc chữa vết thương do dao chém, chảy máu nhiều:

Dùng Mẫu đơn bì đem tán thành bột rồi uống cùng với nước mỗi ngày.

Bài thuốc chữa máu xấu ở phụ nữ:

Dùng Mẫu đơn bì và Can tất mỗi vị 20 gram, đem hai vị thuốc trên sắc lấy nước uống.

Bài thuốc chữa huyết nhiệt cho phụ nữ sau khi sinh:

Dùng Mẫu đơn bì, Xuyên khung, Chi tử mỗi vị 8 gram, Đường quy và Bạch thược mỗi vị 12 gram cùng với 16 gram Thục địa. Đem thang thuốc trên sắc lấy nước uống.

Bài thuốc chữa ứ huyết:

Dùng 80 gram Mẫu đơn bì, 21 con Manh trùng, đem hai nguyên liệu trên sao rồi tán thành bột mịn. Mỗi ngày dùng 4 gram thuốc cùng với rượu nóng, sử dụng tốt nhất vào mỗi buổi sáng sớm.

Bài thuốc chữa huyết ứ, tắc kinh nguyệt:

Dùng Mẫu đơn bì, Mộc thông, Miết giáp, Đào nhân, Xích thược, Thổ qua căn mỗi vị 12 gram cùng với 2 gram Nhục quế. Đem một thang thuốc trên cùng với nước.

Bài thuốc chữa kinh nguyệt đến sớm, kinh nguyệt đen có ứ huyết có các cục máu, ra nhiều:

Dùng Mẫu đơn bì, Địa cốt bì, Bạch thược, Thanh hao và Phục linh mỗi vị 12 gram, 16 gram Thục địa và 8 gram Hoàng bá sắc lấy nước uống, uống thuốc khi còn nóng.

Bài thuốc chữa âm hư huyết nhiệt, phát sốt nửa đêm, nóng trong xương:

Dùng Mẫu đơn bì, Thục địa, Hoài sơn, Phục linh, Hoàng bá và Tri mẫu với mỗi vị bằng nhau sắc lấy nước uống.

Bài thuốc chữa âm hư, hư nhiệt, bệnh nhiễm thời kỳ phục hồi hoặc bệnh nhiễm sốt kéo dài:

Dùng 16 gram Mẫu đơn bì, 16 gram Sinh địa, 20 gram Miết giáp, 8 gram Thanh hao và 8 gram Tri mẫu. Đem các vị thuốc trên sắc lấy nước uống.

10. Lưu ý

Mẫu đơn bì được sử dụng khá nhiều trong các bài thuốc bởi trong dược liệu này hầu như không ẩn chứa bất kỳ độc dược nào. Tuy nhiên, bệnh nhân không được quá chủ quan với sức khỏe của bản thân mình. Bệnh nhân cần lưu ý một số điểm sau trong quá trình điều trị bệnh bằng dược liệu này:

• Chống chỉ định cho các đối tượng dị ứng hoặc mẫn cảm với một số thành phần có trong mẫu đơn bì hoặc các dược liệu khác trong bài thuốc.
• Không sử dụng cho phụ nữ mang thai, có thể gây ảnh hưởng đến thai nhi hoặc phụ nữ kinh nguyệt nhiều.
• Đối tượng bị âm hư hay đổi mồ hôi không được sử dụng dược liệu này.
• Mẫu đơn bì kỵ với Bối mẫu, Đại hoàng, Thỏ ty tử và Tỏi.

Bài viết đã cung cấp cho bạn đọc những thông tin về dược liệu mẫu đơn bì. Thông tin bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, công dụng của dược liệu này chưa được các nhà nghiên cứu kết luận. Vì vậy, bạn đọc không tự ý sử dụng các bài thuốc có dược liệu này khi chưa có chỉ định từ bác sĩ. Bệnh nhân cần được chẩn đoán lâm sàng trước khi quyết định dùng thuốc hoặc có phương pháp điều trị chính xác.

Kênh YouTube Thuốc Hay

Để đặt vị thuốc theo định lượng cụ thể, quý khách vui lòng liên hệ 0968951159