Hồng Hoa

Vị thuốc hồng hoa còn có tên gọi khác là Đỗ hồng hoa, Hồng lam hoa, Hồng hoa thái, Kết hồng hoa, Mạt trích hoa… Dược liệu có tác dụng hoạt huyết khu ứ thông kinh. Nhờ đó dược liệu thường được dùng trong điều trị đau bụng kinh, đau bụng sau sanh, đau do ứ huyết, cấm khẩu…

Tên gọi, phân nhóm

Tên gọi khác: Đỗ hồng hoa, Hồng lam hoa, Hồng hoa thái, Kết hồng hoa, Mạt trích hoa,Tạng hồng hoa, Sinh hoa, Trích hoa, Hồng lan hoa, Đơn Hoa, Thạch sinh hoa, Lạp hồng hoa, Tiền bình hồng hoa, Nguyên hồng hoa, Tây tạng hồng hoa, Dương hồng hoa, Hoàng lan hoa (theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển Cây Rum)

Tên khoa học: Carhamus tinctorius L.

Thuộc họ: Cúc (danh pháp khoa học: Asteraceae).

Đặc điểm sinh thái

Mô tả

Hồng hoa được biết đến là một loại cây thuốc quý. Cây thảo mọc thẳng có chiều cao hơn 1m. Thân cây nhẵn, có vạch dọc, phía trên có phân cành. Cây có lá mọc so le với nhau, chúng hầu như không có cuống, bẹ. Đầu lá chót nhọn như gai, mép lá có nhiều răng cưa nhọn nhưng không đều. Lá có màu xanh sẫm, mặt lá trơn, gân chính giữa của lá lồi cao.

Cây có hoa màu đỏ cam mọc thành cụm. Cụm hoa chứa nhiều hoa nhỏ gộp lại thành gù hình cầu rất đẹp. Hoa thường mọc ở ngọn và chót cành. Lá bắc của cây có nhiều gai. Hoa có ống dài hình tên, phần trên của hoa có 5 cánh đỏ, ở giữa là hoa cái có nhụy vàng. Kết quả vào dưới ống. Quả xuất hiện với hình trứng có 4 cạnh lồi. Tháng 6 đến tháng 8 là mùa hoa, tháng 8 đến tháng 9 là mùa quả.

Phân bố

Ngày trước, Hồng hoa được trồng rộng rãi ở Hà Giang – Việt Nam. Ngày nay dược liệu đã được gieo trồng và phát triển ở nhiều nơi. Người ta dùng hạt để trồng vào đầu mùa xuân.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản

Bộ phận dùng: Hoa (danh pháp khoa học: Flos Carhami)

Thu hái: Vào đầu mùa hè hàng năm, khi hoa đang nở, những cánh hoa đã chuyển từ màu vàng sang màu đỏ. Người dùng không nên sử dụng hoa đã rụng. Hoa vừa mới nở màu vàng không nên lấy vội, chỉ nên lấy hoa màu đỏ tươi.

Chế biến:

Sau khi thu hái, để dược liệu ở những nơi thông thoáng, có nhiều gió và có ánh nắng cho khô. Người dùng có thể phơi dược liệu dưới bóng râm. Không nên phơi được liệu dưới trời nắng gắt hoặc để dược liệu tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng. Điều này sẽ giúp chúng tránh bị đổi màu.

Trước khi phơi dược liệu, loại bỏ đài hoa, người dùng chỉ nên giữ lại cánh hoa sau đó gói lại từng bánh để phơi khô. Hoặc thực hiện giã nát dược liệu, vắt thành miếng bánh phơi khô. Loại này được gọi là Tiền bính. Tán hồng hoa là loại chỉ phơi khô để dùng nhưng không đóng bánh.

Bảo quản: Dược liệu rất dễ đổi màu, dễ hút ẩm và hay vụn mốc. Do đó người dùng cần để chúng tại những nơi khô ráo, thoáng mát. Đồng thời để dược liệu trong thùng kín và có lót chất hút ẩm.

Thành phần hóa học

Dược liệu Hồng hoa chứa một số thành phần hóa học quan trọng sau:

Theo Koshi Saito và cộng sự Ca 1991, 115: 5139e

• Ethyl acetate
• Benzene
• Pent-1-en-3-ol
• 3-Hexanol
• Terpinen-4-ol
• Verbenone
• Decanal
• Benzothiazole, E, E-2, 4, E, E-2
• p-Xylene
• O-Xylene
• Phenyl acetaldehyde
• Nonanal
• 2-Hexanol
• 2-Hexenal
• 3-Methyl butyric acid
• Methylbutyric acid
• 4 Decadienal
• Methyl cinnamate 1, 2
• a-Copaene
• 1-Tetradecene
• a-Cedrene
• 3-Trimethoxy-5-Methylbenzene.

Theo Từ Trung Tự, Trung Dược thông Báo 1982 9 (1): 31

• Galatose.

Theo Hoàng Giang, Trung Thảo Dược 1984, 15 (5): 123

• B-Sitosterol
• Palmitic acid
• Nonacosane.

Tác dụng dược lý vị thuốc hồng hoa

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại

Dược liệu Hồng hoa có nhiều công dụng hữu ích sau:

• Làm tăng co bóp tử cung một cách rõ rệt. Nếu sử dụng liều lượng nhỏ, dược liệu sẽ làm cho tử cung co bóp đều. Nếu sử dụng liều lượng lớn, dược liệu sẽ làm cho tử cung co bóp tăng nhiệt. Đôi khi làm rung cơ tử cung. Đối với tử cung của các loài động vật có thai, việc sử dụng dược liệu sẽ làm tăng co bóp tử cung một cách rõ ràng
• Có tác dụng tạo ra hưng phấn trong một thời gian ngắn đối với cơ trơn của ruột
• Giúp hạ áp: Dược liệu làm tăng lưu lượng máu dinh dưỡng đến cơ tim. Đồng thời làm tăng lưu lượng máu đến động mạch vành trong thí nghiệm với chó đang được gây mê
• Tác động và ức chế sự ngưng lặp tiểu cầu
• Trong thí nghiệm với chó và chuột bạch lớn, dược liệu có tác dụng phòng ngừa nhồi máu cơ tim diễn ra trên mô hình thắt động mạch vành của chó. Gây thiếu máu cơ tim ở chuột bạch lớn.

Theo y học cổ truyền

Dược liệu mang trong mình vị cay, tính ấm có tác dụng hoạt huyết khu ứ thông kinh.

Theo sách Khai bảo bản thảo

• Cấm khẩu
• Chủ sản hậu huyết vận
• Máu xấu không ra hết
• Thai hết lưu
• Cơn đau thắt.

Theo Bản thảo kinh sơ

• Tác dụng hành huyết là chủ yếu
• Bụng đau do máu xấu không ra hết
• Thai chết trong bụng
• Đau bụng
• Trục được thai ra.

Theo Bản thảo hội ngôn

• Phá huyết
• Hòa huyết
• Hành huyết.

Theo sách Dược phẩm hóa nghĩa

• Thông lợi kinh mạch là khí dược trong huyết, vừa bổ vừa tả
• Khiến huyết tẩu tán
• Trục ứ huyết khi dùng với tô mộc
• Thông kinh bế khi dùng chung với nhục quế
• Chữa ngực bụng đau hoặc đau toàn thân do tác dụng hoạt huyết khi dùng với qui thược
• Đại bổ huyết hư, sơ can, khí trợ huyết hải khi dùng 7 – 8 phân
• Khi dùng 2 – 3 phân giúp giải tà nhiệt ở tâm làm cho khí huyết điều hòa.

Chủ trị

Dược liệu Hồng hoa chủ trị những bệnh lý sau:

• Bế kinh
• Kinh ứ trệ
• Thai chết lưu
• Sản dịch sau sinh không xuống được
• Ứ đau do chấn thương
• Lở sưng tấy đau nhức
• Đau kinh, đau bụng sau sanh, đau do ứ huyết
• Ban chẩn
• Đau khớp
• Các chứng trưng hà tích tụ.

Theo Bản thảo kinh sơ

• Huyết vựng cấm khẩu sau sanh
• Nghịch lên xung tâm sinh ra chóng mặt, hôn mê
• Máu xấu không ra
• Cấm khẩu
• Thai chết trong bụng, nếu không tiến hành hành huyết hoạt huyết thì thai không ra
• Đau bụng do máu xấu không ra hết.

Theo Bản thảo hội ngôn

• Các bệnh thai sản do huyết vựng, huyết phiền hoặc huyết
• Máu xấu hại tâm
• Hôn mê không nói được
• Bào thai không ra
• Bụng rốn đau
• Thai chết trong bụng, không có dược liệu Hồng hoa không trị được.

Tính vị

Tính ấm, vị cay.

Qui kinh

Qui vào 2 kinh tâm can.

Cách dùng và liều lượng

Cách dùng

Để thử thật giả, người dùng lấy một cách hồng hoa đặt vào một chén nước ấm sẽ thấy cánh hoa đỏ như máu. Phơi từ 2 – 3 lần vẫn còn màu đỏ là tốt.

Dùng sống hoặc sắc lấy nước uống để dưỡng huyết. Mang dược liệu tẩm rượu, dùng để hoạt huyết, phá huyết.

Liều lượng

Dùng 3 – 10 gram/ngày.

Bài thuốc

Từ những thành phần hóa học và tác dụng dược lý nêu trên, vị thuốc hồng hoa được sử dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh.

• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị huyết khối ở não: Dùng 15ml Hồng hoa 50% (75 gram thuốc sống), gia vào 500ml lucoz 10%. Thực hiện truyền tĩnh mạch 1 lần/ngày trong 15 ngày.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị các bệnh phụ khoa (kinh bế, rối loạn kinh nguyệt, sau sinh máu xấu không ra hết – bài thuốc 1): Dùng 10 gram dược liệu rửa sạch với nước muối. Cho dược liệu vào nồi và thực hiện sắc thuốc cùng với 200ml rượu. Chia thuốc thành 3 lần uống trong ngày. Trị đau kinh.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị các bệnh phụ khoa (kinh bế, rối loạn kinh nguyệt, sau sinh máu xấu không ra hết – bài thuốc 2): Dùng 5 gram dược liệu, 10 gram hương phụ, 10 gram xuyên khung, 10 gram đương qui, 10 gram diên hồ sách rửa sạch với nước muối. Cho tất cả vị thuốc vào nồi và thực hiện sắc thuốc cùng với 500ml nước lọc. Chia thuốc thành 3 lần uống trong ngày. Hoặc phối hợp với rượu đương qui để uống, trị đau kinh.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị các bệnh phụ khoa (kinh bế, rối loạn kinh nguyệt, sau sinh máu xấu không ra hết – bài thuốc 3): Dùng 3 gram dược liệu, 10 gram sơn trà, 15 gram ích mẫu thảo rửa sạch với nước muối. Cho đường đỏ vừa đủ uống. Điều trị sau sanh có máu xấu chưa ra hết.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị sưng tấy do chấn thương ngoại khoa (bài thuốc 1): Dùng 10 gram dược liệu, 10 gram sài hồ, 10 gram đào nhân, 10 gram đương qui, 8 gram đại hoàng. Mang tất cả vị thuốc rửa sạch với nước muối và cho vào nồi. Thêm rượu và nước mỗi thứ một nửa. Sắc lấy nước thuốc. Uống 1 thang/ngày. Sử dụng cho đến khi bệnh tình thuyên giảm.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị sưng tấy do chấn thương ngoại khoa (bài thuốc 2): Dùng 120 gram dược liệu, 120 gram đương qui, 120 gram đào nhân, 240 gram chi tử rửa sạch với nước muối. Mang tất cả vị thuốc phơi cho héo dưới bóng râm và tán thành bột mịn. Khi cần lấy một lượng thuốc bột vừa đủ trộn đều với giấm, đun nóng đắp tại chỗ đau. Sử dụng 1 ngày/lần cho đến khi bệnh tình thuyên giảm.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị bệnh mạch vành: Dùng 50% dịch chích Hồng hoa hòa vào dung dịch glucoz chích tĩnh mạch. Thực hiện chích bắp hoặc nhỏ giọt dược liệu.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị loét hành tá tràng: Dùng 60 gram dược liệu, 12 quả đại táo rửa sạch với nước muối. Cho cả hai vị thuốc vào nồi và thực hiện sắc thuốc cùng với 300ml nước lọc. Khi lượng nước trong nồi chỉ còn lại 150ml thì tắt bếp, lọc lấy phần nước. Thêm 60 gram mật ong nguyên chất vào thuốc, khuấy đều. Uống ngay khi còn ấm 1 lần/ngày. Ăn táo uống liền 20 thang.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị viêm da thần kinh: Dùng dịch Hồng hoa phong bế.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị các chứng đau: Mang dược liệu tươi rửa sạch với nước muối. Cho dược liệu vào cối và thực hiện giã nát. Chắt lấy nước cốt, bỏ bã. Uống liên tục 3 lần.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị thối tai chảy nước vàng (theo Thánh Huệ Phương): Dùng 3 chỉ rưỡi hồng hoa, dùng 5 chỉ bạch phàn (phèn chi) thứ khô tán thành bột mịn. Sau khi chấm mủ cho sạch, cho thuốc bột vào lỗ tai. Trong trường hợp không có Hồng hoa tươi, có thể sử dụng cành hoặc lá của nó cũng được.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị thối tai chảy nước vàng (theo Bản Thảo Đồ Kinh): Dùng 1 lượng dược liệu chia thành 4 phần bằng nhau. Dùng một bát rượu nấu cho sôi. Uống ngay khi còn ấm. Sử dụng bài thuốc liên tục cho đến khi bệnh tình thuyên giảm.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị cổ họng sưng tắc nghẹt: Mang dược liệu rửa sạch với nước muối. Cho dược liệu vào cối và thực hiện giã nát. Chắt lấy nước cốt, bỏ bã. Uống 1 – 2 lần/ngày. Hoặc sắc thuốc cùng với 500ml nước lọc. Chia thuốc thành 3 lần uống trong ngày. Sử dụng từ 2 – 3 ngày sẽ thấy bệnh tình thuyên giảm.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị trong ngực buồn bực, huyễn vựng sau khi sinh: Dùng 1 lượng dược liệu rửa sạch, phơi khô, tán bột, sắc thuốc với rượu để uống. Trong trường hợp cấm khẩu, cậy răng đổ thuốc vào, gia thêm một ít đồng tiện. Nếu chưa khỏi thì đổ tiếp.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị nghẹn ăn không được: Hái thứ đầu Hồng hoa vào mồng 5 tháng 5 (tết Đoan Ngọ) tẩm với rượu và giấm sấy khô. Đối với huyết kiệt coi cục nào như quả dưa, liều lượng 2 thứ bằng nhau tán thành bột. Mang thuốc bột trộn cùng với giấm rượu. Sau cùng mang đi chưng cách thủy và nuốt dần khi thuốc còn đang nóng.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị có thai nóng quá dẫn đến thai chết lưu trong bụng mẹ: Mang dược liệu rửa sạch với nước muối. Cho dược liệu vào nồi và thực hiện sắc thuốc cùng với một ít đồng tiện nóng. Uống 1 thang/ngày.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị phụ nữ có kinh nguyệt không thông sinh ra đau bụng, ứ huyết tích lại thành khối cục gây đau đớn: Dùng khoảng 3 – 4 lượng thuốc gồm Hồng hoa, đương quy, ngưu tất, diên hồ sách, sinh địa, ích mẫu, xích thược, xuyên khung. Mang tất cả vị thuốc rửa sạch với nước muối và cho vào nồi. Thêm 2 tô rưỡi nước lọc vào cùng và thực hiện sắc kỹ. Chắt lấy phần nước thuốc và chia thành 3 lần uống nóng trong ngày. Hoặc mang tất cả vị thuốc tán thành bột mịn. Mang bột thuốc luyện với mật làm hồ viên lớn bằng hạt long nhãn. Uống 10 viên/lần/ngày cùng với rượu hoặc nước sôi.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị thối tai: Dùng 5 gram dược liệu, 5 gram bạc hà và nước cốt của lá kim ty hà diệp. Cho vào các vị thuốc một ít phèn chua, sau đó tán thành bột nhỏ và thổi vào tai.
• Bài thuốc từ Hồng hoa phòng ngừa bệnh đậu mùa, giữ cho đậu khỏi chạy vào mắt: Dùng Yên chi (thứ được chế từ Hồng hoa). Khi mới khỏi lên đậu, dùng thuốc bôi và xoa đều lên vùng trên mí mắt, đuôi mắt và trung quanh mắt.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị bệnh đậu mùa, đậu mộc, đậu đinh: Dùng dược liệu, trân châu, băng phiến với liều lượng bằng nhau. Mang tất cả vị thuốc rửa sạch, phơi khô, tán thành bột mịn. Sau khi khảy cho ra máu độc, thoa thuốc lên. Dùng gạc băng cố định.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị thống kinh: Dùng 1 chỉ 5 dược liệu, 3 chỉ đương qui, 1 chỉ xuyên khung, 3 chỉ diên hồ sách, 3 chỉ hương phụ. Sau khi rửa sạch các vị thuốc, cho vào nồi và sắc lấy nước uống. Hoặc uống thuốc kết hợp với rượu đương qui. Uống trước khi có kinh.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị hành kinh đau bụng: Dùng 3 chỉ dược liệu rửa sạch với nước muối. Cho dược liệu vào nồi và thực hiện sắc thuốc cùng với 200ml rượu. Chia thuốc thành 3 lần uống trong ngày.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị đau tại chỗ do chấn thương: Dùng 3 chỉ dược liệu, 3 chỉ đương qui, 3 chỉ đào nhân, 3 chỉ sài hồ, 2 chỉ đại hoàng. Mang tất cả vị thuốc rửa sạch với nước muối và cho vào nồi. Thêm rượu và nước mỗi thứ một nửa. Sắc lấy nước uống 1 thang/ngày. Sử dụng cho đến khi bệnh tình thuyên giảm.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị ban sởi màu không hồng sáng, sưng tấy, sởi khó mọc ra: Dùng 1 chỉ 5 dược liệu, 1 chỉ 5 hoàng liên, 2 chỉ đương qui, 3 chỉ từ hảo, 3 chỉ liên kiều, 3 chỉ đại thanh diệp, 3 chỉ ngựa bàng tử, 8 phân cam thảo, 3 chỉ cát căn. Sau khi rửa sạch các vị thuốc, cho vào nồi cùng với 1 lít nước lọc và sắc lấy nước uống. Sử dụng 1 thang/ngày.
• Bài thuốc từ Hồng hoa điều trị sưng tấy do té ngã hoặc chấn thương: Dùng 4 lượng dược liệu, 4 lượng đương quy vĩ, 4 lượng đào nhân, 8 lượng chi tử rửa sạch với muối. Mang tất cả vị thuốc phơi cho héo dưới bóng râm và tán thành bột mịn. Khi cần, lấy một lượng thuốc bột vừa đủ trộn đều với giấm, đun nóng đắp tại chỗ đau. Chia thuốc ra để đắp dần.

Kiêng kỵ

• Phụ nữ có kinh nguyệt nhiều, phụ nữ có thai cấm dùng dược liệu Hồng hoa.

Lưu ý

• Dược liệu là vị thuốc có khả năng làm tăng tác dụng của những vị thuốc bổ huyết. Tuy nhiên người bệnh chỉ nên sử dụng với liều nhỏ. Nếu dùng nhiều dược liệu sẽ có tác dụng điều huyết. Nếu dùng nhiều quá, dược liệu sẽ có tác dụng tiêu huyết, hành huyết. Nếu dùng quá nhiều, dược liệu sẽ có tác dụng phá huyết, nếu huyết không thể ngưng lại sẽ gây nguy hiểm. Dược liệu nếu nhập vào can kinh sẽ làm tiêu ứ huyết, nhuận táo, làm huyết trơn, tiêu nhọt, giảm sưng đau (theo Trung Dược Pháp Tượng)
• Ngọn của cây Hồng hoa có thể ăn được. Tuy nhiên dược liệu kỵ xạ hương và trầm hương
• Dược liệu nên được pha với một chút đồng tiện để giải độc, trị ứ huyết đau bụng, tiêu tan sưng tấy… Tuy nhiên nếu dùng quá nhiều, huyết sẽ đi mãi không thôi. Đôi khi làm huyết đi ngược lên trên gây nguy hiểm.

Thông tin về dược liệu Hồng hoa trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Người bệnh cần chủ động liên hệ trực tiếp với bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn về hiệu quả và độ an toàn của những bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu.

Để đặt vị thuốc hồng hoa theo định lượng cụ thể, quý khách vui lòng liên hệ 0968951159